Satınalma Bütçesi Nedir ve Neden Çok Önemlidir?
Satınalma bütçesi, bir şirketin bir mali dönemde (genellikle 1 yıl) dışarıdan temin edeceği malzeme, hizmet, yatırım malları ve diğer harcamalar için ayıracağı toplam parasal kaynağı gösteren plandır. Şirket karlılığının %50-80’ini doğrudan etkilediği için satınalma bütçesi hazırlama finans ve tedarik zincirinin en kritik süreçlerinden biridir.
Doğru hazırlanmış bir satınalma bütçesi hem nakit akışını korur hem de tedarikçilerle daha iyi fiyat müzakeresi yapmanızı sağlar.
Satınalma Bütçesinin Türleri
- Direkt malzeme bütçesi (üretime giren hammaddeler)
- İndirekt malzeme bütçesi (yardımcı malzeme, sarf malzemeleri)
- Hizmet satınalma bütçesi (nakliye, bakım, danışmanlık, temizlik vb.)
- Yatırım (CAPEX) bütçesi (makine, araç, yazılım gibi sabit kıymet alımları)
- Genel gider bütçesi içindeki satınalma kalemleri
Satınalma Bütçesi Hazırlama Adımları (Adım Adım Rehber)
Adım 1: Üretim ve Satış Bütçesini Almak
Satınalma bütçesi satış ve üretim bütçesinden beslenir. Önce satış tahmini yapılır, ardından üretim bütçesi belirlenir. Bu iki bütçe olmadan satınalma bütçesi gerçekçi olamaz.
Adım 2: Tüketim Normları ve Reçetelerin (BOM) Kontrolü
Her mamul için BOM (Bill of Materials) ve tüketim normları güncel olmalıdır. 1 adet ürün üretmek için ne kadar hammadde gerekiyor? Bu bilgiler olmadan doğru hesaplama yapılamaz.
Adım 3: Başlangıç ve Bitiş Stok Hedeflerinin Belirlenmesi
Güvenlik stoğu, sezonluk stok ve hedef bitiş stoğu miktarı belirlenir. Formül:
Toplam satınalma ihtiyacı = Üretim ihtiyacı + Bitiş stoğu – Başlangıç stoğu
Adım 4: Geçmiş Tüketim ve Sarfiyat Analizi
Son 2-3 yılın gerçek tüketim verileri incelenir. ABC analizi ve XYZ analizi ile hangi kalemlerin bütçede daha dikkatli takip edileceği belirlenir.
Adım 5: Fiyat Tahminlerinin Yapılması
Birim fiyat tahmini çok kritik. Yapılması gerekenler:
- Son 12 ayın ortalama fiyatları
- Tedarikçi teklifleri ve sözleşmeler
- Döviz kuru ve enflasyon tahminleri
- Emtia fiyat endeksleri takibi (LME, Bloomberg, Turkstat)
Adım 6: Hizmet ve CAPEX Kalemlerinin Eklenmesi
Nakliye, enerji, bakım-onarım, sigorta, danışmanlık gibi hizmet kalemleri ilgili departmanlardan alınır. Yatırım bütçesi ise ayrı bir süreçte onaylanmış olur ve satınalma bütçesine eklenir.
Adım 7: Enflasyon ve Kur Varsayımlarının Uygulanması
Türkiye’de satınalma bütçesi hazırlarken mutlaka %40-60 arası enflasyon ve kur artışı varsayımı konulmalıdır. Aksi takdirde yıl ortasında bütçe tükenir.
Adım 8: Onay ve Revizyon Süreci
Bütçe satınalma müdürü tarafından hazırlanır → Finans → Üst yönetim onayı → Bütçe komitesinde savunulur.
Satınalma Bütçesi Hazırlarken En Sık Yapılan Hatalar
- Satış tahminine fazla güvenmek
- Stok hedeflerini gerçekçi belirlememek
- Enflasyon ve kur etkisini küçümsemek
- Tedarikçi sözleşmelerini dikkate almamak
- Sadece direkt malzeme bütçesi yapıp hizmetleri unutmak
- Geçmiş verileri analiz etmeden bütçe yapmak
Excel’de Satınalma Bütçesi Nasıl Hazırlanır? (Pratik Şablon)
Temel bir şablonda şu sütunlar bulunmalıdır:
- Malzeme kodu ve tanımı
- Birim
- Başlangıç stoğu
- Üretim ihtiyacı
- Bitiş stoğu hedefi
- Toplam satınalma miktarı
- Tahmini birim fiyat (TL ve USD)
- Toplam tutar (TL)
- Enflasyon ve kur etkisi
- Aylık dağılım
Satınalma Bütçesi ile Nakit Akışı Arasındaki İlişki
Satınalma bütçesi hazırlandıktan sonra ödeme vadeleri dikkate alınarak nakit çıkış bütçesi çıkarılır. 60-90 gün vadeli alımlar sayesinde nakit akışı rahatlatılabilir.
2025 Türkiye Koşullarında Satınalma Bütçesi İpuçları
- Döviz cinsi alımlarda hedge (kur korumalı) sözleşmeleri kullanın
- Yerli tedarikçi oranını artırarak kur riskini azaltın
- Enflasyonu yüksek kalemlerde çeyrek dönemlik fiyat güncelleme maddesi koyun
- Enerji ve navlun kalemlerini ayrı takip edin
Sonuç: Profesyonel Satınalma Bütçesi Şirket Karını Doğrudan Artırır
Satınalma bütçesi hazırlama sadece bir Excel dosyası değil, şirketin stratejik bir yönetim aracıdır. Doğru yapılan bir bütçe ile %5-15 arası maliyet tasarrufu sağlamak mümkündür.
Eğer satınalma bütçesi, stratejik kaynak kullanımı ve maliyet optimizasyonu konularını derinlemesine öğrenmek istiyorsanız Biymed Akademi’nin uygulamalı “Satınalma Yönetimi ve Teknikleri Eğitimi”nde bu konular gerçek şirket verileriyle işleniyor:
Konuyla ilgili uluslararası standartları öğrenmek için CIPS (Chartered Institute of Procurement & Supply) kaynaklarını inceleyebilirsiniz: cips.org